Beyond Beauty. Byzantine steatite icon from Chełm. Archaeology, Petrography and Traceology.

A fragmentarily preserved Byzantine icon made of steatite was discovered in 2015 during regular excavations in Chełm, eastern Poland. Identified as the left wing of a diptych illustrating the Twelve Great Feasts and created at the close of the 12th century, the find is one of the most important and beautiful Byzantine artefacts to have been found in Poland. The icon was uncovered within the confines of the palace complex which was created by Daniel (Danylo) Romanovych († 1264) in Chełm in the second quarter of 13th century. The icon, even though it was found within the borders of what is now Poland, is material evidence of contact between Byzantium and the social elite of the Galicia-Volhynia lands, rather than with the Polish Piasts.In this paper we concentrated on the presentation of the archaeological context of the find, which made it possible to establish that the icon arrived Chełm before the middle of the 13th century (terminus ante quem 1253), and especially on petrographic and traceological analyses of the icon.Assuming that greenish plaques were indeed the most characteristic steatite icon type, a decision was made to examine, apart from the Chełm artefact made from white rock, a greenish icon from the National Museum in Krakow as well.Petrographic analyses were based on optical microscopy, scanning electron microscopy with energy dispersive spectrometry (SEM-EDS) and X-ray powder diffraction (XRPD). Both icons were carved in steatite i. e. talc rich rock but their chemical compositions indicate the presence of other components. Artifact from Chełm is white. Porous, enriched in potassium (K) and locally blistering outer rim of the icon from Chełm was formed probably during the fire event. Presence of forsterite and subordinate amount of leucite also indicate high temperature influence. Local enrichment in calcium (Ca) is related to exchange reactions with ground compounds. Accumulation of different components on the surface of the icon's surface was noted. The icon from the National Museum in Krakow is greenish probably because of the presence of chlorite.The results of the traceological analysis (icon from National Museum in Krakow was not analysed) indicate that the icon found in Chełm was created most likely by a skilled and experienced carver with access to the high-quality magnifying glass and specialist tools required for rendering minuscule objects and their details. The production of the icon also involved the use of a "mechanical" tool, probably a kind of a miller with a rotating polishing head, which also seems to point to a specialist workshop. The use-wear traces observed on artefact are limited to polish resulting from prolonged contact with human hands or storing the icon in a leather case.Most of the extant Byzantine icons are unprovenanced objects held in museum collections or church treasuries. Therefore, as the icon presented in this paper was discovered during archaeological excavations, it ranks among the few Byzantine artefacts to have been found outside of this realm. The petrographic and traceological analyses conducted are the first published natural science contributions to the study of Byzantine steatite icons and we hope they will provide the impetus for undertaking such research on other Byzantine finds, helping to develop Byzantine archaeology further. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Im Jahr 2015 wurde während regulärer Ausgrabungen in Chełm in Ostpolen eine fragmentarisch erhaltene, byzantinische Ikone aus Steatit entdeckt. Dieser Fund wurde als linker Flügel eines Diptychons erkannt, welcher die Zwölf Großen Feste illustriert. Die Ikone wurde Ende des 12. Jahrhunderts hergestellt und stellt eines der wichtigsten und schönsten byzantinischen Artefakte da, die auf dem Gebiet des heutigen Polens gefunden wurden. Sie wurde innerhalb der Grenzen des Palastkomplexes freigelegt, der in Chełm im zweiten Viertel des 13. Jahrhunderts von Fürst Daniil Romanovič († 1264) und ab 1253 von König Rus' erbaut wurde. Obwohl die Ikone auf dem Gebiet des heutigen Polen gefunden wurde, ist sie somit also ein materielles Zeugnis für die Kontakte der gesellschaftlichen Elite des Fürstentums Halič- Volyn' mit Byzanz (und nicht der polnischen Piastendynastie) zu interpretieren.In dieser Arbeit konzentrierten wir uns auf die Darstellung des archäologischen Fundkontexts, der es ermöglichte, festzustellen, dass die Ikone vor der Mitte des 13. Jahrhunderts (terminus ante quem 1253) nach Chełm kam, und vor allem auf petrographische und spurenkundliche Analysen der Ikone.In der Annahme, dass grünliche Platten normalerweise der charakteristischste Steatit-Ikonentyp sind, wurde beschlossen, neben dem Artefakt aus Chełm, welches aus weißem Stein hergestellt wurde, auch eine grünliche Ikone aus dem Nationalmuseum in Krakau zu untersuchen.Die petrographischen Analysen basierten auf optischer Mikroskopie, Rasterelektronenmikroskopie mit energiedispersiver Spektrometrie (SEM-EDS) und Röntgenpulverdiffraktometrie (XRPD).Beide Ikonen wurden in Steatit, ein talkhaltiges Gestein, geritzt, aber ihre chemische Zusammensetzung weist auf das Vorhandensein anderer Komponenten hin. Das Artefakt von Chełm ist weiß und sein poröser mit Kalium (K) angereicherter und lokal blasiger äußerer Rand wurde vermutlich während eines Brandes gebildet. Auch das Vorhandensein von Forsterit sowie eine untergeordnete Menge von Leuzit weisen darauf hin, dass das Objekt hohen Temperaturen ausgesetzt war. Durch Austauschreaktionen mit den Bodenverbindungen kam es zu lokalen Anreicherungen von Kalk (Ca). Außerdem wurde auf der Oberfläche der Ikone eine Anreicherung verschiedener Komponenten festgestellt. Die grünliche Verfärbung der Ikone aus dem Nationalmuseum in Krakau ist wahrscheinlich auf das Vorhandensein von Chlorit zurückzuführen.Die Ergebnisse der spurenkundlichen Analyse (traceological analyse) (die Ikone aus dem Nationalmuseum in Krakau wurde nicht untersucht) deuten darauf hin, dass die in Chełm gefundene Ikone höchstwahrscheinlich von einem qualifizierten und erfahrenen Bildhauer erschaffen wurde, der Zugang zu hochwertigem Vergrößerungsgläsern und Spezialwerkzeugen hatte, die für die Wiedergabe von winzigen Objekten und ihren Details notwendig sind. Bei der Herstellung der Ikone wurde auch ein „mechanisches" Werkzeug verwendet, wahrscheinlich eine Art Fräse mit rotierendem Polierkopf, was ebenfalls auf eine spezialisierte Werkstatt hinzuweisen scheint. Die am Artefakt beobachteten Gebrauchsspuren beschränken sich auf Polituren, die durch längeren Kontakt mit menschlichen Händen oder durch die Aufbewahrung der Ikone in einem Lederetui entstanden sind.Die meisten der bekannten byzantinischen Ikonen werden in Museumssammlungen oder Kirchschätzen aufbewahrt, doch ihre Fundumstände sind unbekannt. Daher gehört die in dieser Arbeit vorgestellte Ikone als Fund einer archäologischen Ausgrabung zu den besonders wichtigen byzantinischen Artefakten, die außerhalb des Imperiums gefunden wurden. Die von uns durchgeführten petrographischen und spurenkundlichen Analysen bilden den ersten veröffentlichten naturwissenschaftlichen Beitrag zur byzantinischen Steatit-Ikone. Wir hoffen, dass der Beitrag einen Anstoß für vergleichbare Forschungen an anderen byzantinischen Funden geben und zur Entwicklung der byzantinischen Archäologie beitragen wird. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

W 2015 roku, w trakcie prac wykopaliskowych realizowanych w Chełmie we wschodniej Polsce odkryto fragmenty bizantyńskiej ikonki wykonanej ze steatytu. Zabytek jest częścią większej kompozycji (jest to lewe skrzydło dyptyku ilustrującego Dwanaście wielkich świąt Kościoła prawosławnego) i został wykonany w końcu XII w. To dzieło sztuki jest jednym z najważniejszych bizantyńskich artefaktów znalezionych na terenie dzisiejszej Polski. Ikonka została odkryta we wnętrzu kompleksu pałacowego wzniesionego w drugiej ćwierci XIII w. przez księcia Daniela Romanowicza († 1264), od 1253 r. króla Rusi. Tak więc, chociaż zabytek znaleziono na terytorium dzisiejszej Polski – to jest on materialnym dowodem na kontakty Cesarstwa Bizantyńskiego z elitami halicko-wołyńskimi (a nie z Polską Piastów).W artykule koncentrujemy się na prezentacji archeologicznego kontekstu znaleziska, dzięki któremu wiemy, że ikona trafiła do Chełma przed połową XIII w. (terminus ante quem 1253) oraz analizach petrograficznych i traseologicznych zabytku.Wobec powszechnego przekonania, że kolor zielony (zielonkawy) był najbardziej charakterystyczny dla bizantyńskich steatytowych ikonek, podjęto decyzję by równolegle z zabytkiem z Chełma (wykonanym z białej skały) przeanalizować zielonkawą ikonkę z Muzeum Narodowego w Krakowie.Analizę petrograficzną przeprowadzono stosując mikroskopię elektronową skaningową ze spektroskopią dyspersji energii (SEM-EDS) oraz proszkową dyfrakcję rentgenowską (XRPD). Obie ikony zostały wyrzeźbione w steatycie czyli skale bogatej w talk. Wyniki analizy chemicznej wskazują na obecność także innych składników. Artefakt z Chełma jest biały. Porowata, wzbogacona w potas (K) i lokalnie złuszczająca się zewnętrzna warstwa ikony z Chełma powstała zapewne w trakcie pożaru. Obecność forsterytu i niewielkich ilości leucytu także wskazują na oddziaływanie wysokiej temperatury. Lokalne wzbogacenie w wapń (Ca) jest związane z wymianą ze składnikami gruntu. Na powierzchni ikony stweirdzono akumulację różnych składników. Zielonkawa barwa ikony z Muzeum Narodowego w Krakowie jest związana prawdopodobnie z obecnością chlorytu.Rezultaty analizy traseologicznej wskazują, że opisywaną ikonę (ikona z Muzeum Narodowego w Krakowie nie była analizowana) wykonał najprawdopodobniej wykwalifikowany i doświadczony rzeźbiarz dysponujący wysokiej jakości szkłem powiększającym oraz wyspecjalizowanymi narzędziami niezbędnymi do formowania bardzo małych przedmiotów i ich detali. Przy produkcji ikony zastosowano również urządzenie „mechaniczne", tj. rodzaj frezarki z obracającą się głowicą szlifującą, co również wskazuje na wyspecjalizowany warsztat rzemieślniczy. Ślady użytkowe zaobserwowane na ikonie ograniczają się do wyświecenia będącego zapewne rezultatem długiego kontaktu z rękami lub przechowywania przedmiotu w pojemniku skórzanym.Większość bizantyńskich ikonek przechowywana jest w muzeach czy skarbcach kościelnych bez jakichkolwiek danych o miejscu i okolicznościach ich odkrycia. Nasz zabytek, odnaleziony w trakcie systematycznych prac wykopaliskowych jest więc szczególnie istotny, zwłaszcza dla badań nad recepcją wyrobów bizantyńskich w Europie. Przeprowadzone przez nas analizy petrograficzne i traseologiczne ikonki są pierwszymi tego typu badaniami zabytku bizantyńskiego (jakie opublikowano). Mamy nadzieję, że nasze prace staną się impulsem do realizacji podobnych badań innych dewocjonaliów i przyczynią się tym samym do dalszego rozwoju bizantyńskiej archeologii. [ABSTRACT FROM AUTHOR]