KIRGIZİSTAN'DA KARA İYELER VE DEVLERLE İLGİLİ İNANIŞLAR: KIRGIZ-TÜRK DESTANLARINDAN ÖRNEKLERLE.

Perceptions of man about himself, his environment, life, and the universe are expressed through various ways such as cultural elements, customs and traditions, and beliefs. People who establish a relationship between the beings they see and they do not see but believe in their existence have exhibited various acceptances and behaviors about these beings since ancient times and have formed several belief patterns with the elements they symbolize by attributing positive or/and negative properties. As these belief patterns become a part of man's personality traits, they become one of the elements that form the identity of society as they are adopted and spread by society. There is a three-dimensional structure in the mythological universe design of Turkish tribes, and every layer of the universe is full of spirits. While ülgen (luminous) spirits prevail in the holy blue sky, the evil spirits under Erlik's command live underground. The spirits of these two realms have an impact on the earth. While the luminous spirits prevailing in the sky bring goodness, beauty, and abundance to human beings with the order of Ülgen, the evil spirits living underground cause trouble, famine, and death. As in the mythological world concept of other Turkish tribes, there are evil spirits / black possessors who negatively affect people's lives and cause evil and troubles in the mythological world concept of the Kyrgyz Turks. The Kyrgyz Turks attributed the illness and death of people and animals, misfortune, infertility, and famine to the negative effects of evil spirits. In epics of the Kyrgyz Turks, which reflect the common thought systems, philosophies, and sociological evaluations of society as an epic genre, it is possible to find certain traces of the belief concept of the Kyrgyz Turks. As long as these belief elements, the common cultural heritage of the Turkish tribes in general and the Kyrgyz Turks in particular, are kept alive in the virtual environments that have emerged with the spread of digital culture environments, they will have the opportunity to reach larger masses. Western countries, which produce contemporary products by using oral culture and folk beliefs and market these products to the world, have started to come to the fore in the race to create a global culture. For example, it is seen that the fantastic heroes created in cartoons, computer games, and horror films are generally adaptations from Western culture. However, there are many sources that can create such characters in the cultural heritage of Turkish tribes. These sources should be identified and re-processed by artists such as scriptwriters and game designers to meet the socio-cultural needs of the new generations, and they should be kept alive in contemporary narrative environments (digital culture environments). Therefore, it will be ensured that the cultural memory is fed with the essential elements and the intangible cultural heritage products left from the ancestors will be adapted to new cultural environments. Such studies are also compatible with UNESCO's Intangible Cultural Heritage policies. This study aims to determine the symbolic meanings of "black possessors" in the epics of the Kyrgyz Turks called "kence epos" (short epic), and to compare them with common/similar motifs found in the belief concept and oral literature of other Turkish tribes. Bringing these motifs to regional and global culture is among the aims of the article. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

İnsanın kendisi, çevresi, hayat ve evrenle ilgili algıları; kültür unsurları, gelenek ve görenekleri, inançları vs. çeşitli yollarla ifade edilir. Gördüğü varlıklarla, görmediği fakat varlığına inandığı varlıklar arasında ilişki kuran insanoğlu, tarihin en eski dönemlerinden beri bu varlıklarla ilgili çeşitli kabul ve davranışlar sergiler, olumlu ve/veya olumsuz anlamlar yükleyerek simgeleştirdikleri unsurlarla çeşitli inanç kalıpları oluşturur. Bu inanç kalıpları insanların kişilik özelliklerinin bir parçası hâline dönüştüğü gibi, toplum tarafından benimsenip yaygınlaştıkça toplumun kimliğini oluşturan unsurlar arasında da yer almaya başlar. Türk boylarının mitolojik evren tasarımında üç boyutlu bir yapı söz konusudur ve evrenin her katmanı ruhlarla doludur. Yüce mavi gökte iyi ruhlar bulunurken, yerin altında Erlik'in hükümranlığında bulunan kötü ruhlar yaşar. Gökyüzü ve yeraltı ruhları yeryüzünü etkiler. Kutsal gökte hüküm süren ışıklı ruhlar Ülgen'in buyruğu ile insanlığa iyilikler, güzellikler, bolluk ve bereket getirirler. Yeraltındaki kara iyeler bela, kıtlık ve ölümlere neden olurlar. Diğer Türk boylarının mitolojik dünya tasavvurunda olduğu gibi Kırgız Türklerinin mitolojik inanç dünyasında da insanların hayatını olumsuz yönde etkileyen, kötülük ve belalara sebep olan kötü ruhlar/kara iyeler yer almaktadır. Kırgız Türkleri; insanların ve hayvanların hastalığını/ölümünü, yaşanan talihsizlikleri, bereketsizlik ve kıtlığı kötü ruhların olumsuz etkisine bağlamışlardır. Destan türünün bir özelliği olarak toplumun ortak düşünce sistemlerini, felsefelerini, sosyolojik değerlendirmelerini yansıtan Kırgız Türklerinin destanlarında da toplumun inanç dünyasından izler bulmak mümkündür. Genelde Türk boylarının, özelde Kırgız Türklerinin ortak kültür mirası olan bu inanç unsurları dijital kültür ortamlarının yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan sanal ortamlarda yaşatıldıkça daha geniş kitlelere ulaşma olanağı bulacaktır. Sözlü kültür ürünlerinden ve halk inançlarından yararlanarak çağdaş ürünler ortaya koyan ve bu ürünleri dünyaya pazarlayan Batılı ülkeler küresel kültür oluşturma yarışında öne çıkmaya başlamıştır. Sözgelimi çizgi filmlerde, bilgisayar oyunlarında ve korku filmlerinde kurgulanan fantastik kahramanların genellikle Batı kültüründen uyarlama olduğu görülmektedir. Oysa Türk boylarının kültürel bakiyesinde bu tür karakterleri oluşturacak pek çok kaynak mevcuttur. Bu kaynakların tespit edilip yeni nesillerin sosyokültürel ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde senaristler ve oyun tasarımcıları gibi sanatçılar tarafından yeniden işlenerek çağdaş anlatı ortamlarında yaşatılması sağlanmalıdır. Bu sayede kültürel belleğin özüne ait unsurlarla beslenmesi ve atalardan kalan somut olmayan kültürel miras ürünlerinin yeni kültür ortamlarına uyarlanarak aktarımı sağlanacaktır. Bu tür çalışmalar UNESCO'nun Somut Olmayan Kültürel Miras politikalarına da uygundur. Bu çalışmada Kırgız Türklerinin "kence epos" olarak adlandırılan destanlarında yer alan "kara iyeler" ve "devler"in sembolik anlamlarının belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu motiflerin bölge kültürüne ve küresel kültüre kazandırılması da makalenin amaçları arasındadır. [ABSTRACT FROM AUTHOR]