Ḳadīmden Ḥādis̱ Çıkar mı? El-Ġazālī’nin Tehāfutu’l-Felāsife’de Âlemin Ḳıdemine Dair Birinci Delile Yönelttiği İkinci İtirazın Analizi

Ebū Ḥāmid el-Ġazālī’nin (ö.505/1111) Tehāfutu’l-Felāsife adlı eserinin birinci meselesi âlemin ḳıdemine dairdir. Bu meselede felāsifenin âlemin ḳadīm olduğunu savunan dört delili yer almaktadır. El-Ġazālī, bu delillerden birincisine yönelttiği ikinci itirazda, ḳadīm bir varlığın ḥādis̱ bir varlığa neden olmasının imkansız olduğunu savunan felāsifenin, bu dünyada ḥādis̱lerin var olduğunu kabul etmesinin bir tutarsızlık olduğunu ileri sürmektedir. Bu makalede bu itirazın kilit noktası olan iki noktayı irdeleyeceğim. İlk olarak, felāsifenin ḳadīm bir âlemde ḥādis̱lerin var olmasının bir çelişki oluşturmadığını göstermek üzere âlemde gerçekleşen ḥādis̱lerin sonsuz bir seri oluşturmasının mümkün olduğunu iddia etmelerine karşı el-Ġazālī’nin böyle bir serinin imkansız olduğunu savunan eleştirisini ele alacağım. İkinci olarak, felāsifenin âlemde gerçekleşen ḥādis̱ olayların kaynağının ḳadīm varlık olan Tanrı değil; feleklerin devrî hareketleri olduğu iddiasına karşı el-Ġazālī’nin yönelttiği itirazın, ṣudūr teorisinin yol açtığı birtakım çıkmazları ortaya koyduğuna dikkat çekeceğim.