Den konservative revolusjonen – i Thorleif Schirmer sitt forfattarskap.

This article asks if the phenomenon of the Conservative Revolution had exponents in rural western Norway in early 20^th century. It sheds light on Thorleif Schirmer (1877–1941), a teacher and writer. Schirmer elaborated his ideology with radical and conservative rhetoric, influenced by German literature and politics. He presented a cyclical understanding of culture. To secure its existence, nations should revolutionize its mythical origins. Antisemitism fuelled his theories. The positive reception of Schirmer's writings, indicates conceptual resemblance between the Scandinavian folk and the German Volk.

Keywords: The Conservative Revolution; völkisch; norskdomsrørsla; antisemitism; pedagogics

Den konservative revolusjonen omfatta høgreorienterte intellektuelle som på radikalt vis kritiserte liberalt demokrati i mellomkrigstida (1918–1939), men som ikkje nødvendigvis var samanfallande med nasjonalsosialismen ([8], 36). Fenomenet er gjerne lokalisert til Tyskland, men fanst òg i andre europeiske og nasjonale variantar. Det fanst eit felles ideologisk fundament av «anti-liberalism, anti-capitalism, a rejection of parliamentary democracy and (...) anti-Semitism.» ([8], 45). Innanfor dette landskapet var også rasistiske aktørar i spel, i tysk kontekst gjerne karakterisert som völkisch, og som ønskja revolusjonær endring gjennom revitalisering av folkets livskraft ([18], 31). Slik forstått dekker Den konservative revolusjonen eit breitt spekter av aktørar og ideologiske element, og kan med fordel nyttast som analytisk grep i komparative og internasjonale granskingar.

Med få unntak er termane völkisch og Den konservative revolusjonen lite nytta i norsk kontekst ([11], [12]). Denne artikkelen skal utvide forståinga av dette fenomenet ved å stille følgjande spørsmål: Gjorde den konservative revolusjonen seg gjeldande i Noreg og det rurale Vestlandet i første halvdel av 1900-talet? Denne artikkelen avgrensar seg til skriftene av nordmannen Thorleif Schirmer (1877–1941) – forfattar og lærar ved Møre folkehøgskule på Sunnmøre. I hovudsak publiserte Schirmer tekstar i tida mellom 1908 og 1924. Metodisk handsamar eg radikal-konservatismen som eit 'politisk språk'; distinkte overtydingar og vokabular anvendt som talehandlingar i språklege kontekstar ([22], 67, 71, 89). Eg argumenterer for at Schirmer nytta revolusjonær-konservative element i sine skrifter, samt at resepsjonen av desse indikerer konseptuelle samanfall mellom det skandinaviske folk og det tyske Volk.

Ved inngangen til første verdskrig vart mange i Tyskland begeistra av overtydingar om nasjonal handlekraft. Dette omtalast gjerne som 'ånda av 1914' (Augusterlebnis). Tyskland tapte krigen, og i mellomkrigstida freista ein å atteropplive begeistringa ([17], 354). I Noreg er unionsoppløysinga av 1905 ein mogleg parallell. Unionen med Sverige vart oppløyst gjennom kompromiss og pragmatisme, noko som vart kritisert av ytterleggåande norske nasjonalistar, som meinte dette gjekk på kostnad av den nasjonale ærekjensla ([36], 169, 178-178, 182). Thorleif Schirmer var ein av desse. I 1908 publiserte han ein pamflett der han refsa kulturen som prega samtida. Schirmer slo fast at stordomskjensler var noko som prega alle folkeslag i vekst. Noreg var «Nordens Stormagt» og nordmenn hadde evner til å frigjere seg. Unionsoppløysinga i 1905 var ein «glimrende Prøve» på dette ([23], 7), for nordmenn var «fødte til Handling» ([23], 8). Det norske folket var slik ei urkraft å rekne og burde ikkje underkaste seg andre folkeslag. Dette var likevel ikkje tilfellet for alle nordmenn.

Problemstillinga fant Schirmer syntetisert i kontrasten mellom diktarane Johan Sebastian Welhaven og rivalen Henrik Wergeland. Welhaven var med sitt romantiske og statsrettslege blikk i tråd med den hegelianske «Bureaukratisme», medan Wergeland stod for «Rousseaus demokratisk-republikanske Verdenssyn.» ([23], 15). Underforstått var det den siste linja som var den frigjerande krafta, men denne hadde forfalle i og med 1905-kompromisset: «Og siden har vort politiske Liv været et større Røre end nogensinde» ([23], 18). Det fanst ingen gjennomtenkt plan for den nasjonale utviklinga og landet var «igjen henvist til Folkeinstinktet» ([23], 18). Kompromiss skapte altså byråkratisk stillstand som undertrykte det skapande instinktet som alltid slumra i folket. Motstykket til denne Wergelandske kraftnasjonalismen var personifisert av Welhaven, men også forfattaren Alexander Kielland, som [23], 46, 49) poengterte var påverka av danske litteraturkritikaren Georg Brandes.

I skriftene som følgde intensiverte Schirmer det polariserande perspektivet med kritisk fokus på Brandes' innverknadskraft. [24], 180–181) hevda at brandesianismen hadde frå 1880-åra og fram til 1910, bidratt til polarisering av det nasjonale fellesskapet: «alt i ei mylja og rot – med Brandessianismen[sic] dansande upp paa alt saman.» ([24], 182). Oppgåva i samtida, proklamerte [24], 183), var derfor å «samla i hop» alt det som var oppløyst. Implisitt kritiserte Schirmer dermed det parlamentariske, konstitusjonelle kongedømet som konstituerte det rådande politiske systemet. Schirmer talte for instinktiv nasjonalisme. Dette stod i kontrast til kosmopolitisme ([24], 419–421). Frå 1880-talet fekk Brandes påverknad gjennom diktarar som Kielland: Litteraturen vart subjektiv, estetisk, ironisk og kosmopolitisk. Denne utviklinga fekk gjennomslag i den sosialistiske arbeidarrørsla og i ei akademisk-kapitalistisk danning som i 1905 skapte både «Karlstadforliket og kongedømet» ([24], 471). Bak alt dette stod altså brandesianismen, som såleis vart forklaringsnøkkel i Schirmers ([25], 384) pessimistiske samtidskritikk over alt som sette hindringar for det norske instinktet sin frigjerande og skapande kraft. Folket hadde i seg ein æveleg essens som måtte bryte gjennom ei rad negative strukturar og tankeretning. Slik tenkte Schirmer både konservativt, revolusjonært, og völkisch.

Med sin kritikk av akademia skreiv Schirmer seg inn i ein etablert tradisjon i Noreg. Folkehøgskulane stod i fronten med påstandar om at akademikarar var ufolkelege ([21], 326). Det er derfor lite overraskande at Schirmer i 1912 vart lærar ved Møre folkehøgskule på Sunnmøre, heilt nord på Vestlandet. Parallelt med tilsettinga publiserte han eit essay basert på Kristofer Uppdal sin roman om jarnbanearbeidarane. Som tidlegare teikna Schirmer opp ei indre politisk-kulturell konfliktlinje mellom eit folkeleg segment undertrykt av elitar. Arbeidarane og bøndene hadde òg intelligens, men denne stod i motsetning til «aandsintelligensen», og sistnemnte retning ønskte å «skilja seg ut og taka styret» ([26], 47–48, 49. Kursiv i original). Ikkje nok med dette; ifølgje [26], 55) hadde denne estetiserande og nytande intelligensen «gjeve førarskapen i det aandelege aat ein heilt framand race – jødarne.» Med dette ser vi at Schirmer radikaliserte retorikken sin: frå kritikk av brandesianisme og kosmopolitisme til eksplisitt og konspiratorisk antisemittisme. Dette kan i vidare forstand sjåast som ein parallell til Völkisch-idear om jøden som fiende ([18], 9).

Med typisk revolusjonær-konservativ tenking ville Schirmer løyse påståtte samfunnsproblem gjennom kulturell og åndeleg revolusjon. Det var nemleg folkespråket som sikra det nasjonale, og dermed var målsaka ei «revolutionær umvøling av aandslivet», og i heile tatt noko som gav Noreg «førarskapen i den europæiske kulturvokster.» ([26], 92, 93). For å utløyse denne omveltinga var det behov for ein leiar som stod i «organisk samband» med det nasjonale og som dermed var folket sitt «reiskap til aa gjera seg medvite.» ([26], 99). Slik nasjonal og instinktiv (førar)vilje hadde samtida bytta ut med naturalisme og realisme. Årsaka for denne utskiftinga kom utanfrå, frå ein «aandeleg landstrykar», hevda Schirmer ([26], 102–103. Kursiv i original): «Georg Brandes var det, og jøde er han.» Slik vart den offentlege fienden stadig tydelegare og meir aggressivt definert. Schirmer stilte det instinktivt norske opp mot det essensielt framande som såleis var den offentlege folkefienden. Dette var tankar som tangerte elementære trekk i Den konservative revolusjonen – kanskje tydlegast formulert av juristen Carl [32], 44).

Essayet om Uppdal presenterte ekstrem retorikk. I arbeidarpressa var artikkelen latterleggjort, for i omtalen av Brandes hadde Schirmer vist «huleboersynet» ([1]). Schirmers posisjon bør sjåast i ein vidare kontekst. Heilt frå 1870-talet hadde vurderingar av Brandes skapt splid mellom 'folkelege' aktørar i både Danmark og Noreg, ikkje minst innan folkehøgskulemiljø ([16], 62–66). Frå 1893 kom det òg eit tysk kulturpessimistisk perspektiv inn i biletet då essayisten Ola Hansson formidla innhaldet i Julius Langbehn sitt skrift Rembrandt als Erzhier i norsk kontekst ([33], 33–35). Boka til sistnemnde forfekta ein irrasjonell germansk antimodernisme ([34], 97–98), og kan reknast som gjennombrotet til Völkisch-rørsla ([12], 379). Både originalen og essayet vart lesne av sentrale personar knytt til folkehøgskular ([3], 54; [21], 415). Såleis vart eit Völkisch manifest omsett til Skandinavia og dei respektive nasjonale kontekstane. Dermed har det mykje for seg å seie at Schirmer bidrog til å radikalisere anti-brandesianismen som hadde fått utløp sidan 1870-åra, noko som viser at den revolusjonærkonservative posisjonen til Schirmer òg kan sjåast på bakgrunn av eldre kulturkontakt mellom Skandinavia og tysk kulturpessimisme.

Gjennom sitt tidlege forfattarskap bidrog Schirmer i ein pågåande tendens i Noreg i åra etter 1905, som fokuserte på intensiv nasjonsbygging ([4], 141, 154). I dette landskapet var det ein rekkje aktørar, ikkje minst innan folkehøgskular, som tok til orde for moralsk-religiøse reformer og behovet for sterke leiarar ([21], 401–419). Schirmer vart involvert som skribent og folkehøgskulelærar, og bidrog til å radikalisere denne nasjonalismen med antisemittiske utfall. Denne tendensen vart intensivert utover 1910-talet, særleg manifestert i boka Europæerens Livsteknik. Racen som grundlag for kultur, som Schirmer fekk publisert i 1917.

Den fundamentale tesen i Europæerens Livsteknik var at alle kultursamfunn utvikla seg og døydde. Denne sykliske og pessimistiske kulturteorien prega Den konservative revolusjonen, ikkje minst tyskaren Oswald Spengler som i 1918 publiserte første bind av verket Der Untergang des Abendlandes – eit arbeid som han skal ha starta å skrive allereie i 1912 ([17], 169). Med dette kan boka til Schirmer setjast inn i ein breiare idéhistorisk samanheng der ei sentral problemstilling var å studere og forklare kulturelle prosessar og sivilisatoriske strukturar.

Innleiingsvis hevda forfattaren at europearane var typisk sjølvbevisste, handlekraftige og individuelle, noko som skilte dei frå kollektivistiske samfunn- og livsformar ([27], 6–9). Likevel hadde også europearane i seg «kollektivistiske tendenser» som kunne aktiverast «naar det trænges» ([27], 9). Kollektive einingar var nemleg føresetnaden for utvikling av individualistisk kultur. Det fanst eit system av «koncentriske cirkler» beståande av rase, familie, slekt og individ – alle uttrykk for den «samme livsidé» ([27], 11–14, 17). På dette punktet introduserte Schirmer den forløysande mekanismen for kulturell endring: revolusjonær avskalling. Gruppa hadde betre «avskallingsevne» enn individet og det var tilbakevending til eit opphavleg utviklingsstadium som sikra kollektiv eksistens: «En livsgruppes evne til at greie sig, skulde da hvile paa evnen til at skalle av utviklingstrin og gaa tilbake til det mere oprindelige.» ([27], 18). Ei gruppe kunne altså utvikle seg til eit kulturfolk prega av individualisme, men måtte til slutt vende tilbake til det kollektivistiske stadium.

Moderne arbeidsdeling og bysamfunn bidrog til individualisering og dermed kulturell kulminasjon. Når dette var fullendt måtte gruppa «skalle av» til sitt mytiske trinn: «Kollektivismen i det mytiske er at se som et skal, som hindrer opløsningen av stammen til individer, som da let vilde forsvinde i andre racer.» ([27], 51). Ved teorien om ei mytisk kjerne og metaforen om kollektiv avskalling, kan det seiast at Schirmer gjekk inn i Den konservative revolusjonen. Som påvist av litteraturvitar Heming [11], 33) stod det sykliske verdsbiletet sterkt i denne intellektuelle strøyminga, og då med kula som fundamental metafor for ei verd der ånd og materie er eitt. Med ideen om den kollektiv-mytiske kjernen som gruppa måtte vende tilbake til, mobiliserte følgjeleg Schirmer kule-metaforen som omdreiingspunkt i sin sykliske kulturteori.

I lys av dette teoretiske utgangspunktet kunne Schirmer dra fram att sitt etablerte fiendebilete. Den mytiske kjernen verna nemleg gruppa overfor andre grupper, slik som semittar. Jødane representerte «det logisk-intellektuelle» og mangla såleis den mytiske bakgrunnen for å skape eigne kultursamfunn ([27], 51–52, 55). Derfor levde jødane «parasitisk» på andre folkesamfunn ([27], 53. Kursiv i original). Jødane var ein trugsel som øydela europeiske kultursamfunn innanfrå og europearane måtte derfor «søke at befri sig fra parasiten», konkluderte [27], 58). Kapitalisme og sosialisme var «semitiske forgiftningsfenomener» ([27], 130). Både påstanden om jødane som ein indre fiende, samt kritikk av økonomien dei tok til del i, stod sentralt i völkisch antisemittisme ([18], 9, 30).

Såleis delte Schirmer fiendebilete med radikal-konservative aktørar i den tyskspråklege verda, det same gjaldt tankar om kva tiltak som måtte realiserast. Som tidlegare tok han nemleg til orde for at trugslane overfor kulturen måtte imøtegåast gjennom åndeleg revolusjon. Religiøsitet var i seg sjølv eit godt og sunt teikn på avskalling ([27], 71). Gjennom religion og oppdragelse vart fellesmoralen skapt i kontrast til «intellektualismen» og «semitismen» ([27], 164–165). Samstundes fanst det to typar revolusjon: Det fanst opprør som ville øydelegge systemet, og det fanst opprør «som vil revoltere samfundet i moralens navn.» ([27], 176). Tvillaust sympatiserte forfattaren med sistnemnde type. Denne tilnærminga var fundamentalt religiøs, for det var berre «det helt religiøse individ» som kunne utføre opprør innanfor den kulminerande kulturen ([27], 181. Kursiv i original). I kva grad det her var snakk om kristendommen, eller meir allmennreligiøse uttrykk, var utydeleg. Truleg var dette av mindre betydning, då det sentrale var å revitalisere det mytiske, noko som religiøsiteten medførte. Tilstrekkeleg fridom var den «organiske frigjørelse» basert på det «raceeiendommelige», noko som var eksemplifisert av filosofar som Kierkegaard, Rousseau, Goethe og Nietzsche ([27], 191). Slik frigjering var individuell realisering av den religiøse idéen frå den mytiske perioden ([27], 201). Med andre ord kunne einskildindividet frigjere seg gjennom potensialet som allereie fanst i raseopphavet deira, og denne prosessen var fundamentalt sett religiøs på panteistisk vis – natur, rase og religion gjekk i eitt.

Den komande revolusjonen hang saman med sosiologiske tilhøve. Det urbane bylivet var underlegen det rurale bondesamfunnet – eit sentralt völkisch parameter gjerne brukt til å kontrastere det rotfaste folket med jødar ([18], 28, 30). Tilhøva var dårlegast i England, best i Tyskland, Russland og Noreg, hevda Schirmer ([27], 209). Likefullt stod det dårleg til i Europa; kapitalismens maskinar knuste «racens livskraft» og førte nasjonane inn i «semitisk-fønikisk konkurranse» ([27], 210). Truleg for å unngå å skape inntrykk av at han var motstandar av utvikling som sådan, la Schirmer til at også «avskalling» kunne «kaldes fremgang saavelsom utvikling.» ([27], 211). Konservativ revolusjon var slik forstått ingen paradoksal tilnærming. Avslutningsvis var det likevel det religiøse som fekk danne crescendo, noko som forfattaren kopla til verdskrigen: Denne skapte nemleg moglegheiter for europeisk samling, men dette føresette at europearane fekk «religiøs indvielse» og «det store religiøse geni» ([27], 215). Slik forstått samspelte dei biologiske og mytiske kreftene med karismatiske førarar. Dermed kunne [27], 215) konkludere med at krigen var «stort set ingen ulykke».

Som argumentert ovanfor må Schirmer posisjonerast innafor ein etablert nasjonalistisk tradisjon, men han bidrog til å radikalisere denne. Han trekte på intellektuelle og ideologiske linjer med nedslag i både skandinavisk og tysk litteratur. Denne tolkinga underbyggjast ved å studere resepsjonen av Europæerens Livsteknik. Som tidlegare var det arbeidarpressa som kritiserte Schirmer. Den anonyme meldaren slo fast at boka var useriøs, då forfattaren hadde sett seg blind på raseteoriar og mangla faglege kvalitetar ([2]). Utanom dette var mottakinga overvegande positiv. Majoriteten av desse lesarane kan koplast til norskdomsrørsla – ei nasjonalistisk rørsle som arbeidde for politisk og kulturell sjølvstende ([21], 368). Schirmer var ein del av denne rørsla, særleg i kraft av sitt engasjement som folkehøgskulelærar.

Historikaren Arne [5] slo fast at boka viste eit «storsyn» som han knapt hadde sett maken til. Boka var «sterkt systematisk og med streng logisk konsekvens», men det mest særmerkte med ho var det «intuitive skarpsyn». Presten Andreas [9] meinte boka var «interessant og verdifull» og anbefalte ho til alle lærarar og prestar. Læraren Johan Fredrik [37] hevda at boka presenterte store «tankesyner» og kunne bli «epokegjerande», men at ho ville bli gjort til latter av akademikarar. Presten Rasmus [14] roste Schirmer for sitt moderne-biologiske perspektiv som viste at det mytiske var samtidsaktuelt. Nokre år seinare fekk resepsjonen eit tungtvegande bidrag ved at dagbøkene til forfattaren Arne Garborg vart publiserte. Kort tid etter at boka til Schirmer var offentleggjort noterte [10], 95) i dagboka si at ho viste «det religiøs-romantiske Programme» på «fullt tydeleg Maate»; at «det er tysk Aand» som måtte atterreisast. Diktaren gav Schirmer rett i at det var 'nok' med «Tankekulturen», men spørsmålet var «korleis Reaksjonen – "den nye Romantiken" – vil forme seg.»

I lys av gjennomgangen ovanfor ser vi at Garborgs syntese var presis: Boka var nettopp eit innlegg for tysk og religiøs 'ånd' som reaksjon mot intellektuell og rasjonell kultur. Dette passar inn i tidlegare forsking som har peikt på både revolusjonærkonservative, antisemittiske og antiparlamentariske tendensar hos Garborg i denne perioden ([12], 381–382, 392; [19], 27–34). Med andre ord forstår vi at Schirmer på ingen måte tenkte og publiserte i ein intellektuell isolasjon. Han hadde overtydingar med tydelege parallellar til Den konservative revolusjonen i Europa og han fant ein velvillig lesarkrins i Noreg, ikkje minst på Vestlandet. Dermed trer han fram som eit radikalisert uttrykk for ein etablert nasjonalistisk tradisjon. Felles for fleire av desse instansane var den kulturpessimistisk samtidsdiagnosen, kombinert med overtydingar om behovet for kulturell revolusjon. I påfølgjande ytringar presenterte Schirmer fleire pedagogiske framstillingar om korleis revolusjonen skulle utarte seg, noko som involverte at den kulturgeografiske forankringa vende seg frå Vestlandet til Dovre.

Etter Europæerens Livsteknik ytra Schirmer seg om pedagogiske reformar. Med militaristisk retorikk polemiserte han mot den rådande pedagogikken i skuleverket. Nyare reformar gav seg ut for å vere demokratiske, men var materialistiske og utan sosial og nasjonal innstilling. Med inspirasjon frå fagforeiningane ville [28], 82) inkludere korporativismen i skulane, og gjennom ungdomane «skapa eit formsterkt og karakterfast folk». Det norske folket skulle ikkje importere utanlandske idear, men heller stå fram som ei «sjølvstendigt skapande kulturmagt» ([29], 162). Like fullt framheva forfattaren Tyskland som føredøme: Bismarck hadde forma landet slik at det hadde halde ut krigen på eit vis som «soga knapt kann syna maken.» ([29], 163). Det var i det heile tatt fleire parallellar mellom tysk og norsk utvikling, for både tyskarar og nordmenn vart håna av høvesvis englendarar og svenskar, og både Noreg og Tyskland rekna seg sjølve som «framtidslandi» ([29], 163). Med Tyskland si nære historie for auge fann Schirmer altså eit vellukka samspel mellom kollektivet og det framståande individet.

Samanlikna med statsmenn som Camillo Benso di Cavour og William Gladstone var Bismarck eit geni som makta å samle folket sitt kring ein felles idé, tufta på «bonden – ikkje paa industrien.» ([29], 164). Det var ein slik «hovding» det var behov for i Noreg ([29], 165). Slik som under Napoleonskrigane måtte Noreg «lita paa oss sjølve og organisera dei biologiske kreftene vaare til livsupphelde» ([29], 166). For [29], 168) var skulereformer av eksistensiell betydning, og derfor burde biologane, småindustrien og jordbruket få prioritet i skular for «den nationale livstypen». Skulane måtte skape eit vitskapleg og industrielt samfunn, slik dette «høver aat den norske folkenatur» ([29], 170). Slik som i völkisch ideologi hadde den særskilde naturen og geografien fundamental betydning for folket som budde der ([18], 17). Schirmer braut tilhøva ned i landsdelar og hevda at Vest- og Nord-Noreg måtte utvikle storindustri, medan innlandet hadde betre høve for småindustri og jordbruk. [29], 172. Kursiv i original) ville «taume» storindustrien. Småindustri var i tråd med folkekarakteren og burde derfor vere ei målsetting i skuleplanane, som elles skulle skape menn som makta å realisere det biologisk-nasjonale instinktet som arbeidskraft ([29], 174–175).

Schirmer ville slik stimulere vitskap og økonomisk entreprenørskap, men då på vilkår av den biologiske og åndelege folkekulturen. Dette var kjente tankar i miljøet kring Schirmer, for hans tidlegare kollega, diktaren Henrik Rytter, la ei slik tilnærming til grunn då han etablerte ein folkehøgskule på Nordmøre i 1913. Her ville Rytter realisere kreftene i elevane ved kombinasjon av tekniske og kulturelle fag ([13], 14, 29). Dette illustrerer at aktørar som Schirmer og Rytter ikkje var kategoriske motstandarar av moderne teknologi. Derfor er det nærliggjande å seie at dei freista å realisere ein slags 'reaksjonær modernisme' – ei fruktbar formulering av samspelet mellom teknologi og antimodernistisk kultur i Den konservative revolusjonen ([15], 1–2).

Samstundes tredde eit anna interessant aspekt fram med Schirmer sin samfunnsøkonomiske analyse; som vist føretrekte han dei sosioøkonomiske tilhøva i innlandet over Vestlandet, altså regionen der han hadde levd og arbeidd sidan 1912. Med desse vurderingane tangerte han Andreas Austlid, mannen som hadde grunnlagt Møre folkehøgskule i 1899, men som hadde slutta før Schirmer vart tilsett. På 1910-talet meinte Austlid at folkehøgskulane hadde forfalle ved å bli for rasjonelle, og han ville derfor etablere ein ny skule i Gudbrandsdalen ([20], 73). Samstundes skal Austlid ha vist «uvilje» mot Vestlandet og menneska der ([20], 74). På denne bakgrunnen kan vi forstå kvifor Schirmer slutta ved Møre i 1919, for å bli styrar av Dovre folkehøgskule i Gudbrandsdalen – ei arbeidsstilling som han delte med Austlid ([7], 66). Det er nærliggjande å tenke at desse meinte innlandet, og særleg området kring Dovre, var eit meir lovande kulturgeografisk landskap enn Vestlandet.

Dovre folkehøgskule opna i 1915, med diktaren Olav Aukrust som styrar ([7], 62). Det mytiske var eit grunnleggjande aspekt ved skuletiltaket, for allereie ved opninga slo [3], 83) fast at Dovre hadde både «mytisk-religiøst, historisk og national-symbolsk» betydning for Noreg. Nettopp derfor var dette ein passande stad for det nasjonale og religiøse «nykveikjingsarbeidet» ([3], 84). Dette var tankar som samanfall med Schirmer sitt program om behovet for mytisk revolusjon, og det er derfor ikkje overraskande at sistnemnde søkte seg til akkurat denne regionen og denne folkehøgskulen. Ikkje nok med dette, freista Schirmer å intensivere denne dimensjonen ved å flytte skulen til Hjerkinn oppe på sjølve Dovrefjell. Trass brei lokalpolitisk velvilje, vart planen aldri realisert ([7], 67). Med slike vyar i spel er det tydeleg at Dovre vart forstått som ei mytisk kraftkjelde i det moderne norske samfunnet.

Parallelt med desse planane fortsette Schirmer med offentleg formidling. I desse ytringane utvikla han ein revolusjonær-konservativ pedagogikk. Han hevda at norske lærarar ikkje forstod at dei stod overfor ein «brutal revolte» ([30], 161). Gjennom dei siste 150 åra hadde trua på etisk framgang og «det gode menneskje» dominert ([30], 162. Kursiv i original). Filosofar som Rousseau, Fichte, Herder og Grundtvig var eksponentar for denne overtydinga, noko som òg hadde auka trua på folket og bøndene ([30], 163–164). Frå 1880-åra hadde denne posisjonen vorte angripe av Brandes og arbeidarane sin klassepolitikk ([30], 164–165). Arbeidarane og sosialistane definerte folket økonomisk og sosialt og sette, i motsetning til bøndene, menneskeleg intelligens over natur og tradisjon ([30], 167). Vidare hevda han det var samanfall mellom materialistar og religiøse pietistar; for begge underkjente individuell «karakterstyrke» til fordel fatalisme og «massemoral» ([30], 171–172). Ikkje nok med dette, slikt tankegods var importert og stod «direkte under jødisk kommando», noko som medførte at religionsopplæringa vart ekskludert ([30], 172). Med dette resonnementet kan det seiast at Schirmer formulerte eit Völkisch frigjeringsprosjekt der folket skulle få utfalda seg utan hindringar. Med andre ord var ikkje menneska syndige, men ei rein og god naturkraft i fri utfalding.

Denne posisjonen var inspirert av filosofar som Rousseau, Wergeland og Nietzsche. Oswald Spengler kan inkluderast mellom desse. Schirmer skal nemleg ha blitt «mektig oppglødd» då han leste Spengler sitt verk Der Untergang des Abendlandes ([6], 107). Utover 1920-talet publiserte Schirmer lite, men i ein sjeldan ytring inkluderte han Spengler som talsmann for sitt rase- og naturbaserte kultursyn ([31], 146–148). Som påpeikt av historikar Roger [38], 3) var Spengler ein leiarfigur i Den konservative revolusjonen. Samstundes utdjupa han at Nietzsche var nyttig for å skape 'ny' nasjonalisme i tomrommet etter at den tradisjonelle nasjonalisme vart forkasta, og då gjennom «a flight into the distant, mythical past» ([38], 33). Som vist i denne artikkelen har alt dette overføringsverdi til Schirmer sitt forfattarskap; han ville ein ny nasjonalistisk innsats i etterdønningane av 1905, og meinte at den mytiske kjernen til rasen var kjelda for ny kulturell stordomstid. Lenge fant han det rurale Vestlandet som ein høveleg arena for dette prosjektet, men etter kvart søkte han seg til Dovre – eit kulturlandskap med djupe mytisk-symbolske konnotasjonar i norsk historie og folklore.

Forfattaren og læraren Thorleif Schirmer anvendte eit språk som skildra kulturen som kulminerande. I dette biletet var folket og førarane framheva som handlande subjekt. Bøndene hadde ein fundamental plass i Schirmers ideologiske prosjekt. Schirmer var opptatt av å sikre teknologisk og sosial utvikling, men då i kraft av mytar, biologi og instinkt. Alt dette i framførte han ved å definere fiendtlege tendensar, personar og grupper på innsida og utsida av det folkeleg-nasjonale fellesskapet. I kontekst av ein intensiv nasjonsbyggingsfase i Noreg, bidrog Schirmer til å radikalisere ei rekkje ideologiske komponentar som hadde gjort seg gjeldande i Noreg over lengre tid. Schirmer tilla nordmenn og europearar evner som han forklarte ved kulturen sitt opphav i ei mytisk kjerne. Omkring denne mytiske kjernen, eller kula, samanfall rasen og kulturen si fortid, samtid og framtid. Berre revolusjonær avskalling tilbake til dette mytiske og religiøse opphavet kunne sikre kulturen sin vidare eksistens.

Med dette tangerte han ideologien i Den konservative revolusjonen, derunder ideologiske parameter som kan karakteriserast som völkisch. Dette aktualiserer ei meir omfattande problemstilling vedrørande den skandinaviske forståinga av folk og nasjon. I standardverket The Cultural Construction of Norden er den sentrale tesen at den nordiske Sonderweg er basert på ei myte der det nasjonale fellesskapet framheva bøndene som symbol for fridom, likskap og opplysning (Sørensen og Stråth [35], 1, 4, 14). I forlenging av dette hevdast det òg at det nordiske folk var ulikt det tyske volk: «The Scandinavian concept of folk is less holistic and less ideologically charged than the German volk.» (Sørensen og Stråth [35], 14. Kursiv i original).

Mot denne tolkinga kan det innvendast at i samanlikning med andre europeiske nasjonsbyggingsprosjekt, var også norsk nasjonalisme meir 'normal' enn 'spesiell' ([4], 141). Dermed kan tolkingane av særeigne, men ulike utviklingsløp for Noreg og Tyskland ha vorte overdrivne. I lys av denne framstillinga kan det argumenterst for at det fanst norske uttrykk for Den konservative revolusjonen. Både revolusjonær-konservativ og völkisch tenking prega forfattarskapet til Schirmer. Han fekk arbeide og publisere i fleire etablerte kanalar og han fann støtte hos sentrale nasjonalistiske aktørar. Dette betyr at denne intellektuelle posisjonen ikkje kan isolerast til personen Schirmer, noko som indikerer større konseptuelle samanfall mellom folk og Volk enn tidlegare antatt. Dette bidrar til å utdjupe vår forståing av Den konservative revolusjonen som internasjonalt fenomen, samt kulturutveksling mellom den tyskspråklege verda og det rurale (Vest)Noreg i første halvdel av 1900-talet.